Morele ontwikkeling gaat in de basis vanzelf: kinderen zien in hun omgeving wat wel en niet ‘ok’ is, wat wordt geaccepteerd en wat wordt afgekeurd. Juist omdat het zo vanzelf gaat, is het belangrijk om er heel bewust bij stil te staan: welke waarden wil je je kind meegeven? En wat betekent dat voor jouw eigen gewoontes en gedrag?
Je kunt op veel verschillende plekken een uitgangspunt vinden voor jouw persoonlijke normen en waarden. Veel religieuze en culturele tradities kennen voorschriften, en in de meeste landen is er een stelsel van (deels ongeschreven) wetten dat voorschrijft wat wel en niet door de beugel kan. Wij laten ons graag inspireren door een set universele waarden vanuit de Yoga en neohumanisme.
In de Yogatraditie wordt gesproken van het achtvoudige pad of de Yoga-Sutra’s: acht stappen naar het ultieme doel van opgaan in het universele bewustzijn. De eerste twee stappen zijn Yama en Niyama: de vijf onthoudingen (onbewuste neigingen en gewoontes die je een halt toeroept, ‘universele regels van goed fatsoen’) en de vijf voorschriften (idealen om naar te streven; ‘zelfzuivering door discipline’). Samen vormen ze een richtlijn voor een zuiver leven.
Deze tien items zijn in neohumanisme opgenomen als universele menselijke waarden. De yama’s en niyama’s vormen daarnaast een belangrijke basis van neohumanistisch onderwijs, als grondslag voor de houding van de leerkracht en als handvaten voor het begeleiden van kinderen in hun morele ontwikkeling.
We lichten ze hieronder toe:
Geweldloosheid (Ahimsa)
Je streeft ernaar anderen geen pijn te doen, geen geweld aan te doen. Geweld mag je hier heel breed opvatten: ook kwetsende uitspraken en negatieve gedachten over anderen vallen hieronder.
Waarheid nastreven (Satya)
Je bent eerlijk en vertelt de waarheid, maar houdt daarbij wel rekening met de ander. Je kiest je woorden zorgvuldig.
Niet stelen (Asteya)
Bij Asteya gaat het erom dat je geen rijkdom van anderen verwerft. Dit omvat zowel spullen en geld, als ook ideeën. Je streeft er ook naar de ander niet minder te geven dan ze verdienen (iets voor jezelf houden dat eigenlijk de ander toebehoort).
Universele liefde (Brahmacharya)
Je (h)erkent de onderlinge verbondenheid in alles: alles is één en gelijk. Brahmacharya gaat over respect en waardering voor alles op de aarde, over inclusiviteit.
Hebzuchtloosheid (Apirigraha)
Je consumeert bewust, laat het verlangen los om alsmaar meer te willen hebben. Het gaat ook over het erkennen van de behoefte die erachter zit wanneer je iets wilt hebben of bezitten, en daar op een zuivere, duurzame manier iets mee doen.
Zuiverheid (Saucha)
Je streeft ernaar lichaam, geest en omgeving zuiver te houden. Dit gaat bijvoorbeeld over de voeding die je kiest en hoe je voor je omgeving zorgt. Het gaat ook over het zoveel mogelijk zuiveren van je geest van negatieve emoties (er niet in blijven hangen).
Tevredenheid (Santosha)
Je kiest bewust voor tevredenheid, dankbaarheid en verwondering. Je streeft ernaar je niet voortdurend te vergelijken met anderen, maar de focus bij jezelf te houden. Genoegen te nemen met wat je hebt. Je staat met positiviteit en vertrouwen in het leven.
Dienstbaarheid (Tapas)
Je zet je in voor anderen, en staat voor anderen klaar. Je staat behulpzaam en nederig in het leven, toont initiatief en plichtsgevoel in het ondersteunen van diegenen die dat nodig hebben.
Inspirerende studie/zelfonderzoek (Svadhyaya)
Toewijding aan jezelf voortdurend blijven ontwikkelen. Je zoekt bewust (spirituele) wijsheid op, en houd je bezig met zelfreflectie en leren van je ervaringen. Je omringt je met kennis en ervaringen waar je van groeit.
Overgave/zelfrealisatie (Isvara pranidhana)
Je streeft ernaar je te kunnen overgeven aan en verbinden met iets groters dan jijzelf; ‘gevestigd zijn in kosmisch bewustzijn’.
De benaming ‘universele menselijke waarden’ suggereert het al: deze waarden zitten in ons allemaal en voelen voor veel mensen ook heel natuurlijk of logisch aan. Dat wil niet zeggen dat het altijd gemakkelijk is om ze in de praktijk te brengen (en daarmee voor te leven aan kinderen). Je komt in het dagelijks leven allerlei uitdagingen en verleidingen tegen die je uitnodigen tot gedrag, een houding of gedachten die niet aansluit(en) bij hoe je éigenlijk voelt dat je het zou willen doen. Daarbij helpt het om regelmatig stil te staan bij jouw waarden, en bewust te evalueren of je dagelijkse praktijk hier nog bij aansluit.
Welke waarde(n) spreken jou het meeste aan? En welke mag nog wat aandacht krijgen de komende tijd?